Trupa e Baletit e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit ka më në fund një drejtues artistik, edhe pse i komanduar. Ai është Karlos Montalvan (o. Carlos). Pas “Karmina Buranës” (o. “Carmina Burana”), “Artes” e ftoi baletmaestrin kubanez të ndajë historinë e tij profesionale, e ndërtuar duke punuar nga një vend në tjetrin, nga një teatër në tjetrin.
Stacionimi në Tiranë e ka vënë përballë një teatri që po ndryshon, por kompania ka një ngërç: vuan moshën e madhe.
Rritja e disiplinës dhe cilësisë teknike, do ta bënte trupën shtetërore të një niveli evropian. Ky është qëllimi i Montalvanit.
Intervista e plotë me Karlos Montalvan në "Artes" nga Elsa Demo
Elsa Demo: Mirë se erdhe Karlos Montalvan! Kam shumë për të thënë për këtë spektakël, për punën tënde. Pashë një performancë kompakte të “Karmina Buranës”, trupa ishte e sigurt, kështu që... urime!
Karlos Montalvan: Falemnderit!
E.D: Atëherë, ti kthehesh në Shqipëri 14 vjet më pas.
K.M: E saktë.
E.D: Kujtoj performancën tënde në vitin 2010 në me rolin e Jozesë te “Carmen”-i. Si është ky rikthim?
K.M: Ishte kthesë e papritur për mua ky rikthim, sepse në vitin 2010 erdha si balerin, ndërsa tani me veshje tjetër, si drejtor. Është krejt ndryshe nga 14 vjet më parë, edhe qyteti, rinovimi i teatrit dhe balerinët që dikur më kanë parë të kërcej. Më vjen mirë që jam rikthyer dhe që vlerësohem për mënyrën si punoj me ta dhe se si trupa më ka pranuar për profesionalizmin dhe aftësitë e mia.
E.D: Të kanë pranuar të gjithë?
K.M: Po, shumica, shpresoj. Shpresoj t’u pëlqej, disave ndoshta jo, sepse ka që u pëlqen disiplina, disa të tjerëve jo. Në përgjithësi, ashtu si ti e vlerësove spektaklin, puna në ekip e një kompanie është shumë e rëndësishme.
E.D: Si ndodhi që u bëre drejtor i trupës? Ishte në kërkim apo ishte ofertë nga ana e Teatrit?
K.M: Ishte propozim i Teatrit, kur erdha si mjeshtër baleti për të punuar dhe përgatitur “Zhizelin”. Gjatë atij muaji pune i pëlqeva trupës, meqë e panë se isha i gatshëm për të marrë vendime, për t’i ndihmuar dhe për të folur përmes tyre. Duke marë parasysh këtë, drejtuesja e Teatrit e vlerësoi punën që kisha bërë dhe më kërkoi nëse mund të bashkëpunoja si drejtues i trupës.
E.D: Sa do të zgjasë ky bashkëpunim?
K.M: Tani për tani jam në provë. Ka praktika që duhen ndjekur, nëse e kaloj provën dhe vazhdoj ta bëj mirë punën time si deri më tani, ndoshta mund të më propozojnë të rri pak më gjatë.
E.D: Rrugëtimi yt jetësor dhe profesional është me interes. Ti vjen nga Kuba, ke punuar në Itali, nga një vend në tjetrin, nga një teatër në tjetrin. Çfarë je duke kërkuar?
K.M: Ndihem qytetar i botës. Sepse ky është artisti, i pëlqen të zhvillohet. E dashuroj punën time, nuk ka rrugë të mesme, jap veten time për këtë. Aty ku më thërrasin e më vlerësojnë dhe ku ndihem edhe i shpërblyer nga ana ekonomike, më pëlqen të qëndroj sa më shumë të jetë e mundur. Këtë kërkoj në këtë moment, që të jem i ekuilibruar mes punës që më pëlqen dhe gjendjes ekonomike, sepse kështu siç po shkon bota duhet një ekuilibër në atë që bëjmë, edhe pse nuk është më si dikur, kur arti jetohej më me pasion. Vazhdon të ketë pasion, por jam i vetëdijshëm që në botë mund të jetosh edhe me diçka tjetër.
Unë jam diplomuar për kërcim bashkëkohor, por karriera ime është zhvilluar me baletin klasik, edhe pse kam kërcyer shumë balet bashkëkohor. Nga Kuba u zhvendosa në Itali, kam punuar për 4 vjet në Gjermani, kam realizuar spektakle me kompani dhe koreografë të ndryshëm.
E.D: Tregomë pak për teknikën e kërcimit të “Karmina Buranës”.
K.M: Koregrafia e Juri Vamoshit, e krijuar në vitin 1985 në Berlin, ka lëvizje moderne, e megjithatë është mjaft aktuale si lëvizje, si dizajn koreografik. Aty bashkohen të shkrira hapat moderne dhe disi kontemporane me balerinët klasikë. Ky është një realitet që nuk mund ta mohosh: që për të kërcyer një balet modern apo bashkëkohor, duhet të kesh një formim klasik mbi supe.
E.D: Nga kjo performancë do të veçoja, mbi të tjerat, elementin karakterial, karaktere si ai i arrogantit. Mund ta përmendim karakterizimin e personazheve si një të veçantë të koreografisë së Juri Vamoshit?
K.M: Juri Vamosh ka karakterizuar personazhe që nuk mund të ndryshojnë, në kuptimin që këto janë këngë mesjetare të cilat tregojnë një histori. Prandaj ai, praktikisht, ka kombinuar lëvizjen dhe karakterin e këngës në koreografi. Nuk mund të krijonte diçka tjetër, përpos se t’i pasqyronte pikë për pikë, siç funksionon përgjatë gjithë “Karmina Buranës” dhe ku secila ka të njëjtën peshë. Nuk mund të shkonte kundër asaj çka flasin këngët.
E.D: Sigurisht, por në koreografinë e Vamoshit trupi i balerinit është më shumë se kaq.
K.M: Patjetër. Trupi, elasticiteti dhe plasticiteti i lëvizjes së secilit personazh duhet të pasqyrojnë karakteristikën e motivit që ka dashur të shprehë koreografi në atë moment, si në rastin e tipit të arrogantit, që ka një zë më potent dhe lëvizjet duhej të ishin të tilla, të vrullshme, mes tij që i demonstron vajzës...
E.D: Virgjëreshë...
K.M: Pikërisht, ajo që ishte dëshira e të gjithë burrave dhe që në atë mes, arroganti duhet të demonstrojë se është pikërisht ai dominuesi, më i guximshmi. E kupton nga një pjesë e koreografisë kur, sapo i afrohet dikush, ai e përzë, por justifikohet, sepse ai është më agresivi dhe më arroganti.
E.D: Dhe egoisti që interpreton Dion Gjinika?
K.M: Egoisti i Dion Gjinikës është suprem.
E.D: E ka kërcyer më parë dhe e njeh më mirë personazhin. Ti si baletmaestër e kupton kur një balerin e ka përvetësuar karakterin, rolin e vet, apo jo?
K.M: Po, pa dyshim. Ka balerinë që kanë dhunti të shumta, që mund të bëjnë çfarëdolloj interpretimi, sepse e studiojnë dhe janë më mirëkuptues për të ndryshuar, për ta përmbysur atribuimin për një personazh. Por ka edhe tipa balerinësh që mund të bëjnë vetëm një rol të përcaktuar, sepse nga perspektiva fizike dhe ajo e sjelljes, apo nga fakti se sa i hapur është një balerin, krijojnë mundësinë për të interpretuar një tipologji rolesh. Në rastin e Dionit, si fizikisht edhe psikologjikisht, ai është i patrembur. Prandaj ai personazh është pikërisht Dioni. Nuk mund të bënte më pak. E ka interpretuar edhe herë të tjera, por kësaj radhe, duke punuar bashkë, ka rizbuluar diçka. Ishte interpretim shumë i mirë i tiji, është balerin i zoti.
E.D: Ti e ke interpretuar ndonjëherë “Karmina Buranën”?
K.M: Po, dy versione të ndryshme, por jo koreografinë e Juri Vamoshit.
E.D: Pra, e njeh shumë mirë veprën.
K.M: Njoh mjaftueshëm mirë muzikën. Koreografitë e mjeshtërve të ndryshëm kanë qenë një stimul më shumë si për ta kërcyer, edhe për ta njohur veprën.
E.D: Muzika e Karl Orfit (o. Carl Orff) është e rrallë, apo jo...
K.M: E paarritshme! Edhe pse çdo dirigjent sjell kokrrizën e vet të rërës dhe në fakt, ndodh që është mjaft e vështirë të gjesh dirigjent orkestre që mund të dirigjojë muzikë për balet. Është ky fuzion i dirigjentit dhe i drejtuesve të trupës së baletit që na lodh pak. Koreografët e krijojnë koreografinë me muzikë të regjistruar. Më pas dirigjenti punon me orkestrën. Kështu që, duhet të gjejmë pika takimi, sepse muzika dhe baleti duhet të shkrihen që edhe lëvizjet të bëhen si duhet.
E.D: Po edhe për faktin se orkestra, në këtë rast, shërben si skenografi.
K.M: Po, në këtë balet orkestra dhe kori janë pjesë përbërëse e skenografisë, kjo ka shumë rëndësi. Por është gjë e bukur të shohësh orkestrën në skenë ndërkohë që baleti është duke u zhvilluar.
E.D: Të them të drejtën do doja një tjetër virgjëreshë në rol, jo Adelën. E kemi parë Adelën te Zhizeli dhe të tjera role kryesore. Shkurt, do doja të shihja një karakter më të pabindur, edhe pse virgjëreshë, por më e paepur.
K.M: Epo, ai është karakteri i personazhit. Nuk mund të jetë më luftarake apo më spontane në lëvizje. Sipas këndvështrimit të koreografit duhet të jetë më e brishtë dhe unë nuk mund ta ndryshoj koreografinë.
Po ashtu ka disa gjëra që duhen respektuar. Qoftë Adela që është soliste e parë, apo Odeta që është soliste e dytë, e kanë mundësinë dhe përvojën për ta realizuar këtë tipologji roli. Me siguri, në një të ardhme, herë të tjetra do ta bëjnë ndryshe, sidomos ai që e ka kërcyer tashmë “Karmina Buranën”.
E.D: Si e sheh trupën e Teatrit Kombëtar në drejtim të disiplinës dhe këmbënguljes?
K.M: Sipas mendimit tim, teatri po ndryshon për mirë. Bashkë me balerinët po përpiqemi të kuptojmë si duhet të jetë puna dhe disiplina për punën, për veten e tyre, për respektimin e kolegëve, e studios. Vetëm se, kompania, shumica e balerinëve janë pak të mëdhenj, të mëdhenj në moshë. Siç e dimë karriera e balerinit nuk mund të zgjasë pesëdhjetë apo gjashtëdhjetë vjeç. Ka një moshë për aq sa ia lejon trupi. Po punojmë në këtë drejtim për të parë nëse ka mundësi për të ndryshuar moshën e pensionit të balerinëve, që përndryshe zënë vendet që nuk mund të përdoren.
E.D: Tjetër, çfarë do doje të ndryshoje?
K.M: Do më pëlqente që t’u jepej mundësia të rinjve që diplomohen, për të krijuar...
E.D: Ke qenë në shkollën e baletit?
K.M: Po. Më kanë ftuar, ishte gjë e mirë, u prezantova me drejtoreshën, bëra një leksion me të rinjtë, por do të më pëlqente të krijohej një trupë “junior” brenda së njëjtës kompani. Mund të marrim të rinj të sapodiplomuar, të cilët mund të edukohen dhe informohen për mënyrën si punohet në një teatër, sepse shpesh aty vijnë me formimin që marrin në shkollë dhe kaq.
E.D: Ka ndryshuar trupi i balerinit të trupës nacionale? T’i i njeh tashmë nga dhjetë vjet më parë.
K.M: Janë të njëjtët.
E.D: Mua më duket se jo. Janë më të brishtë, më të shkurtër, nuk ka më trupgjatë.
K.M: Kjo po, për fat të keq!
E.D: Çfarë ka ndryshuar, çfarë ka ndodhur?
K.M: Nuk është se kanë ndryshuar shumë. Të paktën ata që njoh, janë ata që i kam njohur dhjetë vjet përpara. Të rinjtë janë të pakët. Kam vënë re se, duke mos pasur mundësi për të krijuar vende të reja pune, nuk ka vende të lira për ta ndryshuar kompaninë dhe për t’i dhënë asaj gjithnjë lëng të ri. Nuk mund të marrësh të rinj. Pra, njerëzit janë po ata. As nga jashtë nuk mund të marrësh, sepse, me të drejtë, ka disa prioritete për t’iu dhënë punë të rinjve shqiptarë që më duken shumë të pasionuar. Por duhet llogaritur që, nëse i jap këto vende pune, dhe u jap prioritet të rinjve shqiptarë, ata duhet të jenë të përgatitur për të prezantuar një teatër kombëtar, sepse nuk mund t’u japësh vendin e punës atyre që nuk e përfaqësojnë kompaninë kombëtare. Prandaj duhet të ketë respekt dhe dashuri për veten për të përfaqësuar kombin.
E.D: Kam biseduar me disa balerinë që më kanë pohuar se, pas rikonstruksionit, gjendja e sallës së provave, dyshemeja konkretisht, nuk është komode.
K.M: Ka një sallë të madhe dhe një të vogël. E madhja është shumë e vogël për numrin e balerinëve që kemi dhe e vogla është tepër e vogël. Kanë krijuar një kalim të vetëm për t’i lidhur të dyja hapësirat. Tani që unë i ndaj leksionet veç për meshkujt dhe veç për femrat, ndodh që ata të sallës së madhe, pasi mbarojnë, kalojnë përmes sallës së vogël ndërkohë që jam duke dhënë leksion. Kjo ka të bëjë me studimin e arkitektit apo e atij që ka bërë këtë gjë, jo dhe aq punë e zgjuar. Krijon probleme. Po punojmë për të pasur një pianist për të bërë leksione me piano. Balerinët duhet të riedukojnë veshin me muzikë, sepse shpesh kanë vështirësi. Po, kemi nevojë për një sallë më të madhe, që vajzat të praktikohen me puante dhe djemtë me papuçe. Ka shumë gjëra për të cilat duhet punuar.
E.D: Dhe skena e re?
K.M: Është e madhe, por shumë e fortë. Këtë kanë thënë edhe balerinët.
E.D: Është e rrezikshme për trupin?
K.M: Jo dhe aq, sepse nuk kërcejnë çdo ditë atje, por për të kërcyer është disi problematike. Duke qenë shumë e ngurtë, nuk e ndihmon kërcimin, nuk ndihmon për të moderuar efektet e puanteve të vajzave, dhe kur kërcejnë aty, shumë prej tyre janë gjithë dhimbje të nesërmen. Ndikon në trupin e balerinëve.
E.D: Si e ndjen orkestrën kur është nën skenë?
K.M: Kam dëgjuar “Zhizelin”, sepse vetëm për të mund të gjykoj, se si shkrihet me baletin, dhe për të qenë i sinqertë, nuk e dëgjova keq. I dëgjova të gjithë tingujt, edhe ata që nuk duheshin (qesh). Megjithatë, i dëgjova të gjithë instrumentet, nuk ndjeva vështirësi, së paku nga ana e publikut dhe në raport me balerinët, se si e kanë ndjerë ata. Them se, edhe ata, nuk kanë pasur vështirësi për ta dëgjuar muzikën.
E.D: Për çfarë po punoni tani?
K.M: Po punojmë për baletin “Plaga”.
E.D: “Plaga e dhjetë e Gjergj Elez Alisë”.
K.M: Po, e një koreografi shqiptar, me muzikën e një kompozitori shqiptar, po ashtu edhe skenografia është e një artisti shqiptar, të cilin kam pasur kënaqësinë ta njoh.
E.D: Kostumet janë të reja apo të asaj kohe?
K.M: Me ndonjë rinovim dhe përshtatje të ndonjë veshjeje, sepse janë të njëherë e një kohe dhe disa vendosën që nuk i donin më.
E.D: Është kurioze për ty kjo pjesë e repertorit kombëtar?
K.M: Është ndryshe, sepse është kulturë tjetër. Por jam i hapur dhe e vlerësoj veçanërisht kulturën e vendeve të tjera. Herë pas here hyj në provat e Ansamblit Foklorik ngaqë më pëlqen ta shoh si funksionon folklori shqiptar, të shoh hapat. Jam shumë kurioz për këtë aspekt. Kam parë “Plagën...”, e vlerësoj për faktin që tregon një histori shqiptare dhe si ka funksionuar në tërësi. Më ka tërhequr edhe realizimi i kostumeve.
E.D: Mund të bësh një krahasim mes traditës sonë të baletit dhe teknikës së shkollës nga ti vjen?
K.M: Shkolla shqiptare është e njohur sidomos në Itali. Ka një traditë edukimi e ndikuar nga shkolla ruse vaganoviane. Shkolla kubane, prej së cilës vij unë, është një metodë tërësisht tjetër. Balerinët kubanë njihen në nivel botëror, saktësisht për teknikën e piruetave, kërcimeve dhe qëndrueshmërisë. Këtë po përpiqem t’u përcjell edhe balerinëve të këtushëm, t’i ndihmoj të rrisin teknikën si në drejtim të rrotullimeve dhe të cilësisë së lëvizjes. Për sa i përket repertorit tonë, edhe ai ka kaluar nëpër të njëjtën linjë, është më i pasur dhe trupa kombëtare e baletit të Kubës është e njohur në skenën ndërkombëtare. Të njëjtën gjë do doja të bëja këtu. Që trupa e baletit të Tiranës të njihet në nivel evropian. Ky është qëllimi im, që të ketë koreografë të cilët do donin të vinin këtu, sepse do të dëshironin të punonin me një trupë për nivelin e saj, për balerinët e zotë, që solistët të ftohen përtej, sepse janë të talentuar. Ky është një qëllim që do doja ta përmbushja.
E.D: Si është një ditë e jotja në Tiranë?
K.M: Një ditë pune apo jo në punë? (Qesh) Një ditë normale pune... zgjohem herët, përgatitem gjithnjë për klasën, sepse më propozojnë disa objektiva për javën dhe dua që trupa të rritet. Vij, bëj leksionin dhe vazhdojmë me provat që kanë ulje-ngritjet e veta, për arsye se ose e kam gjithë trupën, ose ka balerinë që vijnë e më thonë “më dhëmb këtu, maestro”, ose “kam qenë te doktori”. Them: dakord, të shohim si mund të praktikohemi për sot.
Po këto gjëra pak nga pak po ndryshojnë dhe balerinët po kuptojnë si duhet të punojnë, sepse për shumë kohë kanë qenë pa udhëheqës dhe besoj se tek unë kanë gjetur këtë figurë tek e cila mund të mbështeten dhe mund të marrin orientime... Teatri po punon në bazë të kësaj. Idetë që po propozoj nuk m’i kanë refuzuar, m’i kanë mbështetur. Vetëm se duhen bërë gjërat në rrugën e duhur. Nuk duam ta gjejmë veten me pasoja apo me akuza të panevojshme pse nuk kemi respektuar ligjet dhe të drejtat. Janë gjëra delikate për t’u shqyrtuar dhe duhet të jemi të sigurtë kur hedhim një hap.
E.D: Falemnderit për performancën dhe për bisedën. Suksese e paç fat me “Plagën...”.
K.M: Falemnderit, ishte kënaqësi dhe jeni të ftuar për të parë spektaklin!
Gazetare: Elsa Demo
/rtsh.al/
