Nga Jeremy Bowen
Sulmi i Izraelit ndaj Iranit thellon luftën në Lindjen e Mesme. Shmangia ose rrezikimi i një përshkallëzimi edhe më të keq është në qendër të vendimeve që po merren nga udhëheqësi suprem i Iranit, Ayatollah Ali Khamenei dhe këshilltarët e tij kryesorë.
Ata duhet të vendosin për më pak të keqen nga një seri zgjedhjesh të vështira. Në njërin skaj të spektrit është goditja me një valë tjetër raketash balistike.
Izraeli tashmë ka kërcënuar se do të hakmerret sërish nëse kjo ndodh.
Nga ana tjetër është vendosja e një vijë nën shkëmbimet shkatërruese të goditjeve të drejtpërdrejta në territoret e tyre përkatëse. Rreziku për Iranin nëse ndalon zjarrin është se duket i dobët, i frikësuar dhe i frenuar nga fuqia ushtarake dhe vendosmëria politike e Izraelit, e mbështetur nga Shtetet e Bashkuara.
Në fund, udhëheqësi suprem dhe këshilltarët e tij ka të ngjarë të marrin vendimin që, sipas tyre, dëmton më pak mbijetesën e regjimit islamik të Iranit.
Kërcënime boshe?
Mediat zyrtare të Iranit në orët para dhe pas sulmeve të Izraelit publikuan deklarata sfiduese që, në vlerën e parë, sugjerojnë se vendimi për t'u përgjigjur tashmë ishte marrë. Gjuha e tij i ngjan asaj të Izraelit, duke përmendur të drejtën e tij për t'u mbrojtur nga sulmet. Por aksionet janë aq të larta sa Irani mund të vendosë të heqë dorë nga kërcënimet e tij.
Kjo është shpresa e kryeministrit britanik Sir Keir Starmer, i cili u rreshtua pas këmbënguljes së Amerikës se Izraeli ka vepruar në vetëmbrojtje.
"Unë jam i qartë se Izraeli ka të drejtë të mbrohet kundër agresionit iranian," tha ai. "Unë jam po aq i qartë se ne duhet të shmangim përshkallëzimin e mëtejshëm rajonal dhe t'u bëjmë thirrje të gjitha palëve të tregojnë përmbajtje. Irani nuk duhet të përgjigjet."
Deklaratat e vetë Iranit kanë qenë të qëndrueshme që nga raketa e tij balistike ndaj Izraelit më 1 tetor. Një javë më parë, Ministri i Jashtëm i Iranit, Abbas Araghchi tha për rrjetin turk NTV se "çdo sulm ndaj Iranit do të konsiderohet si kalim i vijës së kuqe për ne. Një sulm i tillë nuk do të mbetet pa përgjigje".
Disa orë para sulmeve izraelite, zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme iraniane Esmail Baqai tha: "Çdo agresion nga regjimi izraelit kundër Iranit do të përballet me forcë të plotë". Ishte, tha ai, "shumë mashtruese dhe e pabazë" të sugjerohej se Irani nuk do t'i përgjigjej një sulmi të kufizuar izraelit.
Ndërsa avioni izraelit po kthehej në bazë, ministria e jashtme e Iranit deklaroi të drejtën e tij për vetëmbrojtje "siç parashikohet në nenin 51 të Kartës së OKB-së". Një deklaratë tha se Irani besonte se kishte të drejtë dhe të detyruar t'i përgjigjej akteve të huaja të agresionit.
Shkëmbime vdekjeprurëse
Izraeli ka vendosur ritmin e përshkallëzimit që nga pranvera. Ajo e sheh Iranin si mbështetësin kryesor të sulmeve të Hamasit që vranë rreth 1200 njerëz - izraelitë dhe më shumë se 70 shtetas të huaj - më 7 tetor të vitit të kaluar. Nga frika se Izraeli po kërkonte një shans për të goditur, Irani sinjalizoi vazhdimisht se nuk dëshironte një luftë të plotë me Izraelin.
Kjo nuk do të thotë se ishte e përgatitur të ndalonte presionin e vazhdueshëm, shpesh vdekjeprurës, por të nivelit më të ulët ndaj Izraelit dhe aleatëve të tij.
Burrat në Teheran menduan se kishin një ide më të mirë se lufta e përgjithshme. Në vend të kësaj, Irani përdori aleatët dhe përfaqësuesit e tij në të ashtuquajturin "bosht të rezistencës" për të sulmuar Izraelin. Huthi në Jemen bllokuan dhe shkatërruan anijet në Detin e Kuq. Sulmet me raketa të Hezbollahut nga Libani detyroi të paktën 60,000 izraelitë të largoheshin nga shtëpitë e tyre.
Gjashtë muaj pas luftës, hakmarrja e Izraelit detyroi ndoshta dy herë më shumë libanezë të largoheshin nga shtëpitë e tyre në jug, por Izraeli ishte i përgatitur të bënte shumë më tepër. Ai paralajmëroi se nëse Hezbollahu nuk do të ndalonte zjarrin e tij në Izrael dhe nuk do të largohej nga kufiri, ai do të ndërmerrte veprime.
Kur kjo nuk ndodhi, Izraeli vendosi të shpërthejë nga një fushë beteje që ishte formuar nga lufta e kufizuar, por e dobët e Iranit. Ai shkaktoi një seri goditjesh të fuqishme që hodhën jashtë ekuilibrit regjimin islamik në Teheran dhe e lanë strategjinë e tij në rrënim. Kjo është arsyeja pse, pas sulmeve të fundit izraelite, udhëheqësit iranianë kanë vetëm zgjedhje të vështira.
Izraeli e interpretoi hezitimin e Iranit për të luftuar një luftë gjithëpërfshirëse si dobësi dhe rriti presionin si ndaj Iranit ashtu edhe në boshtin e tij. Kryeministri Benjamin Netanyahu dhe komandantët e Izraelit mund të përballojnë që të rrezikojnë. Ata patën mbështetjen e qartë të Presidentit Joe Biden, një rrjet sigurie që erdhi jo vetëm në formën e dërgesave masive të municioneve, por me vendimin e tij për të dërguar përforcime të konsiderueshme amerikane detare dhe ajrore në Lindjen e Mesme për të mbështetur angazhimin e SHBA për të mbrojtur Izraelin.
Më 1 prill, një sulm ajror izraelit shkatërroi një pjesë të kompleksit diplomatik të Iranit në Damask, kryeqyteti sirian. Ai vrau një komandant të lartë iranian, gjeneral brig Mohammed Reza Zahedi, së bashku me oficerë të tjerë të lartë nga Korpusi i Gardës Revolucionare Islamike të Iranit (IRGC).
Amerikanët u tërbuan që nuk ishin paralajmëruar dhe nuk u ishte dhënë kohë për të vënë në gatishmëri forcat e tyre. Por mbështetja e Joe Biden nuk u lëkund pasi Izraeli u përball me pasojat e veprimeve të tij. Më 13 prill, Irani sulmoi me dronë, raketa lundrimi dhe balistike. Shumica u qëlluan nga mbrojtja e Izraelit, me ndihmën e konsiderueshme nga forcat e armatosura të SHBA-së, Britanisë së Madhe, Francës dhe Jordanisë.
Biden me sa duket i kërkoi Izraelit të "marrë fitoren" duke shpresuar se kjo mund të ndalojë atë që ishte bërë momenti më i rrezikshëm në zgjerimin e luftës në Lindjen e Mesme. Kur Izraeli e kufizoi përgjigjen e tij ndaj një sulmi në një vend të mbrojtjes ajrore, plani i Biden dukej se po funksiononte.
Por që nga vera, Izraeli ka përshkallëzuar vazhdimisht luftën me Iranin dhe boshtin e tij të aleatëve dhe përfaqësuesve. Goditjet më të mëdha u dhanë në një ofensivë të madhe kundër aleatit më të rëndësishëm të Iranit, Hezbollahut në Liban. Irani kishte shpenzuar vite duke ndërtuar arsenalin e armëve të Hezbollahut si një pjesë kyçe e mbrojtjes së tij përpara. Ideja ishte se një sulm izraelit ndaj Iranit do të pengohej nga njohuria se Hezbollahu do ta godiste Izraelin nga kufiri në Liban.
Por Izraeli lëvizi i pari, duke zbatuar planet që kishte zhvilluar që kur Hezbollahu e luftoi atë deri në ngërç në luftën e vitit 2006. Ai hodhi në erë pager-at e bllokuara dhe telekitë radiofonike që kishte mashtruar Hezbollahun për t'i blerë, pushtoi Libanin jugor dhe vrau liderin e Hezbollahut, Sheikh Hasan Nasrallah, një njeri që kishte qenë një simbol i rezistencës sfiduese ndaj Izraelit për dekada. Autoritetet në Bejrut thonë se ofensiva e Izraelit në Liban deri më tani ka vrarë më shumë se 2,500 njerëz, ka zhvendosur më shumë se 1.2 milionë dhe ka shkaktuar dëme të mëdha në një vend tashmë në gjunjë pasi ekonomia e tij u shkatërrua kryesisht.
Hezbollahu ende po lufton dhe po vret ushtarë izraelitë brenda Libanit dhe po gjuan një numër të madh raketash. Por ajo po lëkundet pasi humbi liderin dhe pjesën më të madhe të arsenalit të saj.
Përballë një kolapsi të afërt të strategjisë së tij, Irani arriti në përfundimin se duhej të kundërpërgjigjej. Lejimi i aleatëve të saj të luftojnë dhe të vdesin pa u përgjigjur do të shkatërronte pozicionin e saj si udhëheqës i forcave anti-izraelite dhe anti-perëndimore në rajon. Përgjigja e saj ishte një sulm shumë më i madh me raketa balistike ndaj Izraelit më 1 tetor.
Sulmet ajrore të premten më 25 tetor ishin përgjigja e Izraelit. U deshën më shumë kohë për të ardhur nga sa prisnin shumë. Rrjedhjet e planeve izraelite mund të kenë qenë një faktor.
Izraeli po kryen gjithashtu një ofensivë të madhe në veri të Gazës. Shefi i OKB-së për të drejtat e njeriut Volker Turk e ka quajtur atë momentin më të errët të luftës së Gazës, me ushtrinë izraelite që i nënshtron një popullsi të tërë bombardimeve, rrethimit dhe rrezikut të urisë.
Është e pamundur për një të huaj të dijë nëse koha e sulmeve të Izraelit ndaj Iranit ishte projektuar për të tërhequr vëmendjen ndërkombëtare nga Gaza veriore. Por mund të ketë qenë pjesë e llogaritjes.
Ndalimi i një spirale përshkallëzimi
Është e vështirë të ndalosh raundet e njëpasnjëshme të sulmeve dhe kundërsulmeve kur vendet në fjalë besojnë se do të shihen si të dobët dhe të penguar, nëse nuk përgjigjen. Kjo është mënyra se si luftërat dalin jashtë kontrollit.
Pyetja tani është nëse Irani është i përgatitur t'i japë Izraelit fjalën e fundit, të paktën në këtë fazë të luftës. Presidenti Biden mbështeti vendimin e Izraelit për t'u hakmarrë pas 1 tetorit. Por edhe një herë ai u përpoq të parandalonte një përshkallëzim edhe më vdekjeprurës, duke i thënë publikisht Izraelit që të mos bombardonte asetet më të rëndësishme të Iranit, instalimet e tij bërthamore, të naftës dhe gazit. Ai shtoi mbrojtjen e Izraelit duke vendosur sistemin anti-raketë THAAD në Izrael dhe kryeministri Netanyahu pranoi të merrte këshillën e tij.
Zgjedhjet amerikane më 5 nëntor janë pjesë e llogaritjeve të Izraelit dhe Iranit për atë që do të ndodhë më pas. Nëse Donald Trump merr mandatin e tij të dytë, ai mund të jetë më pak i shqetësuar se Biden për t'iu përgjigjur hakmarrjes iraniane, nëse ndodh, me sulme në objektet bërthamore, të naftës dhe gazit.
Edhe një herë, Lindja e Mesme është në pritje. Vendimi i Izraelit për të mos goditur asetet më të vlefshme të Iranit, ndoshta mund t'i japë Teheranit mundësinë për të shtyrë një përgjigje, të paktën për aq kohë sa diplomatët të bëjnë punën e tyre. Në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së muajin e kaluar, iranianët po sugjeronin se ishin të hapur për një raund të ri negociatash bërthamore.
E gjithë kjo duhet të ketë rëndësi të madhe për botën jashtë Lindjes së Mesme. Irani gjithmonë ka mohuar se dëshiron një bombë bërthamore. Por ekspertiza e saj bërthamore dhe pasurimi i uraniumit kanë vënë në dorë një armë. Udhëheqësit e saj duhet të kërkojnë një mënyrë të re për të frenuar armiqtë e tyre. Zhvillimi i një koke bërthamore për raketat e tyre balistike mund të jetë në agjendën e tyre.
/rtsh.al/
