Ata u përkasin fiseve që s'skanë asnjë kontakt me pjesën tjetër të njerëzimit, të ashtuquajturat fise të pakontaktuara. Vlerësohet se këto grupe janë rreth njëqind; rreth 40 në Brazil, 15 në Peru dhe të tjerët në vende ku shtrihet pylli i Amazonës, si Bolivia, Kolumbia, Ekuadori dhe Paraguai. Por ka edhe në Guinenë e Re si edhe në Ishujt Andaman, në Oqeanin Indian.
Në vitin 2011, Survival International, një organizatë për mbrojtjen e popujve autoktonë, publikoi një video që portretizon një fis brazilian nga Amazona, në kufirin me Perunë. Është fotoja e parë ajrore e një “grupi të izoluarish” dhe na lejon të mësojmë detaje rreth zakoneve të tyre. Anëtarët e tij ngjyrosin trupat e tyre të kuq me ekstrakte të bimëve të egra, hanë banane, papaja dhe tapiokë, kanë kasolle dhe kanë disa objekte metalike, si tenxhere dhe hanxharë, të marra nga tregtia me fiset e tjera.
Studimet mbi indianët e izoluar janë relativisht të bëra kohëve të fundit. Në Brazil ata drejtohen nga “sertanistët”, ose antropologë aventurierë. I pari prej tyre ishte Marshalli Candido Mariano da Silva Rondon, i cili kontaktoi me fise të ndryshme në fillim të shekullit të kaluar. Motoja e tij, “Vdis nëse është e nevojshme, kurrë mos vrit”, është bërë manifesti i sertanistëve të vërtetë.
Në Papua Guinea e Re, kërkimi u iniciua nga antropologë dhe gjuhëtarë, të tërhequr nga fakti që rreth 800 gjuhë nga 5,000 të folura në planet janë përqendruar në ishull. Holandezi Johannes Velduizen ishte i pari që kontaktoi, në vitet 1970, “Koroëai”, një nga popujt e fundit në tokë që ndërtonte shtëpi mbi pemë. Fshehja është një zgjedhje e detyrueshme për shumë prej këtyre popujve, për t’i mbijetuar pushtimeve të pronarëve të paskrupullt të tokave, gjuetarëve pa leje dhe gërmuesve të arit, të cilët shpesh i sulmojnë, i vrasin, i dehin me alkool dhe përdhunojnë gratë e tyre.
Ne dimë pak për ta. Ata janë kryesisht nomadë dhe e mbështesin jetesën e tyre mbi gjuetinë, peshkimin dhe në mbledhjen e perimeve për t’u ushqyer, shëruar, por edhe për të ndërtuar shtëpi, endje shportash, prodhim armësh, pikturimin e trupave të tyre, për të distiluar helmet, sapunët, deodorantët, kontraceptivët dhe parfumet. “Shoqëria e tyre nuk bazohet në ndonjë hierarki zyrtare, por në një strukturë barazitare: vendimet merren me pëlqimin e të gjithëve. Por askush nuk ka vëzhgime të drejtpërdrejta mbi mënyrën e tyre të jetës. E vetmja gjë që dimë me siguri, është se ata duan të na mbajnë larg”, shpjegon David Hill, një antropolog në Peru.
