Jimmy Carter, presidenti i 39-të i Shteteve të Bashkuara, ndërmjetësi i paqes në Lindjen e Mesme në kohën e tij dhe një avokat i palodhur për shëndetin global dhe të drejtat e njeriut, ka ndërruar jetë ditën e sotme (29 dhjetor) në moshën 100 vjeçare.
Carter ishte presidenti më jetëgjatë në historinë e SHBA-së. Ai shërbeu vetëm një mandat në Shtëpinë e Bardhë dhe u mposht nga Ronald Reagan më 1981.
Por Carter i kaloi dekadat më pas duke u fokusuar në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe të drejtat e njeriut, përpjekje që i dhanë atij çmimin Nobel për Paqe në vitin 2002.
Carter ishte shtruar disa herë në spital, teksa familja e tij tha më 18 shkurt të vitit të kaluar se ai kishte zgjedhur të “kalonte kohën e mbetur në shtëpi", në kujdesin e të dashurve.
Vendimi kishte “mbështetjen e plotë të familjes së tij dhe ekipit të tij mjekësor”, thuhet në një deklaratë të familjes.
Gruaja e Carterit, Rosalynn Carter ndërroi jetë nëntorin e kaluar, kur ish-zonja e parë ishte 96 vjeç.
Dyshja u martuan në vitin 1946 dhe ish-presidenti mori pjesë në shërbimin e saj përkujtimor, duke udhëtuar nga shtëpia e çiftit në Plains, Georgia, në kishën Glenn Memorial, në Atlanta.
Nipi më i madh i Carters, Jason Carter, u shpreh në një intervistë për mediat në qershor të këtij viti se ish-presidenti nuk ishte zgjuar çdo ditë, por “po e përjetonte botën sa më mirë që mundej” pasi ditët e tij po mbaronin.
Carter mori detyrën në 1977 si "Jimmy Who?", një guvernator me një mandat të Xhorxhias dhe si i krishterë i devotshëm, mosnjohja e të cilit me Uashingtonin u pa si një virtyt pas viteve të luftës së Ëatergate dhe Vietnamit.
Megjithatë, shpresat për presidencën Carter u shuan nga krizat ekonomike dhe të politikës së jashtme, duke filluar me papunësinë e lartë dhe inflacionin dyshifror dhe duke kulmuar në krizën e pengjeve në Iran dhe pushtimin sovjetik të Afganistanit. Një krizë e vazhdueshme energjetike bëri që çmimi i naftës të trefishohej nga viti 1978 në 1980.
Beteja të tilla përgënjeshtruan premtimet e hershme. Në 1977, Carter përfundoi traktatin që i kishte shpëtuar paraardhësve të tij për të kthyer kontrollin e kanalit të Panamasë në vendin pritës.
Në Camp David në vitin 1978, Carter mblodhi së bashku kryeministrin izraelit, Menachem Begin, dhe presidentin egjiptian, Anëar Sadat, për një marrëveshje që do të prodhonte paqen.
Përpjekjet e pafrytshme të Carter për të frenuar rrëshqitjen ekonomike i bënë republikanët ta etiketonin atë "Jimmy Hoover", pas presidentit të epokës së Depresionit.
Por ndërsa Carter përgatitej të kandidonte për rizgjedhje në vitin 1980, ishte kriza e pengjeve në Iran që rëndoi më së shumti në mendjet e amerikanëve, ku spikeri televiziv Ted Koppel i kushtoi transmetimin e tij pesë ditë në javë gjendjes së vështirë të 52 amerikanëve të mbajtur në Teheran.
Një përpjekje e dështuar shpëtimi la tetë ushtarakë amerikanë të vdekur dhe ushqeu dyshime për udhëheqjen e Carterit.
Reagan, një ish-guvernator i Kalifornisë, fitoi 44 shtete. Pengët u liruan më 20 janar 1981, disa orë pasi Carter u largua nga detyra, duke nxitur spekulime se republikanët kishin bërë një marrëveshje me Iranin.
Në atë kohë, gjerësisht i papëlqyer, Carter vazhdoi të bëhej jo vetëm presidenti më jetëgjatë, por edhe të kishte një nga karrierat më të dalluara post-presidenciale. Atij iu dha çmimi Nobel për paqen për "dekada përpjekjesh të palodhura" për të drejtat e njeriut dhe paqebërjen.
Puna e tij humanitare u krye nën Qendrën Carter me bazë në Atlanta, të cilën ai e themeloi në fillim të viteve 1980, me Rosalynn.
Carter udhëtoi nëpër botë si emisar paqeje, vëzhgues i zgjedhjeve dhe avokat i shëndetit publik. Ai bëri vizita në Korenë e Veriut në vitin 1994 dhe Kubë në 2002. Qendra Carter vlerësohet se ka ndihmuar në shërimin e trakomës dhe sëmundjes së krimbit të Guinesë, e cila nga miliona raste në Afrikë dhe Azi në 1986 shkoi në një pjesë të vogël, sot.
Vizita e Carterit në Shqipëri
Presidenti Jimmy Carter vizitoi edhe Shqipërinë në shtatorin e vitit 1993, ku ai diskutoi konfliktin në Bosnje-Hercegovinë dhe situatën në Kosovë me politikanë kryesorë shqiptarë.
"Ishte shumë e rëndësishme për komunitetin botëror 'të tregojë forcë dhe të përdorë çdo mjet të mundshëm për të kufizuar dhunën" tha Carter në atë kohë në një konferencë të përbashkët për shtyp me presidentin e vendit të asaj periudhe, Sali Berisha.
Berisha i kishte dërguar letra U.N. Sekretari i Përgjithshëm Boutros Boutros- Ghali, Komunitetet Evropiane dhe të tjerët që propozojnë ta vendosin Kosovën nën mbrojtjen e SHBA ose NATO-s në mënyrë që të ndalojnë konfliktin boshnjak nga përhapja në provincën kryesisht etnike shqiptare në jug të Serbisë.
Ish-presidenti amerikan u takua gjithashtu me kryeministrin e Shqipërisë Aleksandër Meksi dhe tha se kishte zhvilluar bisedime me disa prej politikanëve të opozitës.
Kritik ndaj luftës në Irak
Carter ishte një kritik i pushtimit të Irakut në vitin 2003, luftës me dron, mbikëqyrjes pa leje të qeverisë dhe burgut në Gjirin e Guantanamos. Ai fitoi admirim dhe urrejtje për përfshirjen e tij në përpjekjet për paqen në Lindjen e Mesme, duke kërkuar një zgjidhje me dy shtete në fjalime dhe libra, duke përfshirë Palestinën: Paqja jo Aparteidi.
Ai u takua me Shimon Peresin, asokohe president i Izraelit, në një udhëtim në Jerusalem në vitin 2012, por udhëheqësit e lartë izraelitë në përgjithësi e shmangën Carterin pas botimit të librit. Deri në vitin 2015, kërkesat për të takuar kryeministrin dhe presidentin u refuzuan.
Carter luajti një rol qendror në promovimin e Habitat for Humanity, i cili siguron strehim për nevojtarët dhe ishte një pionier i energjisë alternative.
/rtsh.al/
