Mbetje mijëvjeçare, thesare nga Antikiteti, artefakte nga Mesjeta, vendi është shkatërruar me ndërgjegje nga banditë që furnizojnë tregun botëror.
Rajoni i egër i Korçës në Shqipërinë juglindore është shtëpia e një qyteti antik të gjerë 20 hektarësh të quajtur Hija e Korbit, ose "Hija e Sorrës". E braktisur, zona është lënë në duart e grabitësve të thesarit. Kriminelët janë në kërkim të arit, argjendit apo pjesëve të rralla arkeologjike që mund të rishesin. Kudo në tokë gropat tregojnë gërmimet e paligjshme. Plaçkitësit lënë pas vetëm copa qeramike antike si dëshmitarë. Situata e shqetëson seriozisht Rovena Kurtin, shefe e departamentit të parahistorisë në Institutin e Arkeologjisë së Tiranës . Vendi është aktualisht i paprekur nga gërmimet zyrtare.
Arkeologët akuzojnë gërmuesit klandestinë për shkatërrimin e trashëgimisë së paçmuar historike dhe kulturore dhe për të ushqyer trafikun e veprave të artit, që nuk do të kufizoheshin në kufijtë e vendit të vogël ballkanik.
“Ka njerëz nga të gjitha rajonet që dynden në vendngjarje " tha për AFP Axhem Lagështari, një dëshmitar nga rajoni. Nga ana e tyre, arkeologët thonë për AFP se kanë vëzhguar gërmime të paligjshme në pothuajse të gjitha vendet arkeologjike në rajon. Këto janë të vendosura në zona të larta dhe të largëta dhe për këtë arsye janë të vështira për t'u mbrojtur. Por mbi të gjitha, ato janë plot me nekropole, fortifikime apo mbetje që datojnë nga epoka e bronzit deri në mesjetë.
Në vitin 1980, më shumë se 600 monedha argjendi duke përfshirë një pjesë të Aleksandërit të Madh, ndoshta të varrosur në shekullin III para Krishtit, u zbuluan rastësisht. I ekspozuar në Muzeun e Bankës Kombëtare Shqiptare, thesari u dha ide gërmuesve klandestinë.
“Ata po dëmtojnë vendin dhe po grabisin trashëgiminë,” ankohet Rovena Kurti, e cila është gjithashtu bashkëdrejtore e një misioni arkeologjik franko-shqiptar që punon në vend.
Monedhat e argjendta të zbuluara në Hijën e Korbit në vitin 1982
Një gërmadhë e rrënuar nga grabitësit
Natën, të armatosur me lopata dhe kazma, grabitësit gërmojnë. Dhe, sipas AFP, në rrjetet sociale ofertat e detektorëve "për ar, para dhe sende me vlerë " janë gjithnjë e më të shumta. Ato shkatërrojnë të dhënat shkencore duke nxjerrë objekte nga konteksti mjedisor, gjë që i lejon arkeologët të kuptojnë historinë, shpjegon Cécile Oberëeiller, ish-drejtore e misionit franko-shqiptar në Korçë.
Në verilindje të Tiranës, në Brrar, mbetjet e panjohura të një kishe të shekullit XI ose XII dhe gropat e hapura që shpërfytyrojnë vendin dëshmojnë për lakminë e grabitësve. Një gur varri i vetëm që daton nga viti 1201 është ruajtur në Kishën e Shën Mërisë, e cila teorikisht duhet të mbrohet nga statusi i saj si monument kulture.
“Mund t'i vendosim çdo emër, por në të vërtetë është vetëm një pre e rrënojave për grabitësit”, thotë Skender Muçaj, një arkeolog që lufton për të mbrojtur vendin nga i cili së shpejti nuk do të mbetet asgjë.
Popullata shpreh keqardhjen për këtë grabitje thotë Nora Braia: “ Unë vij çdo të martë për t'iu lutur Zojës së Bekuar, ajo i shpëtoi jetën djalit tim të sëmurë, por unë isha e pafuqishme për t'i shpëtuar”.
Sipas AFP, toka është gërmuar rishtas nga njerëz të etur për të kërkuar varre antike për objekte për të shitur.
Një fenomen i përsëritur në Shqipëri
Shkencëtarët po bëjnë thirrje për masa të ashpra dhe një koordinim më të mirë midis policisë, autoriteteve lokale dhe autoriteteve kulturore për të parandaluar trafikimin e objekteve, shpesh nga bandat e organizuara. Ministrja shqiptare e Kulturës siguron AFP se " ka përforcuar masat "për mbrojtjen e " trashëgimisë kulturore " dhe thotë të bashkëpunojë " me organizatat e tjera ndërkombëtare kundër trafikimit të paligjshëm të pasurive kulturore ".
Në Shqipëri problemi i grabitjeve arkeologjike është i përsëritur. Në vitin 1997, në UNESCO paralajmëroi për rreziqet që e presin trashëgiminë e vendit ballkanik. Asokohe, në rubrikat e revistës, Ylljet Aliçka vlerësoi koston e dëmit në rreth 800 mijë dollarë. Duke shtuar se “ shumë komuna, kinema, muze janë rrënuar. Për më tepër, që nga viti 2006 shoqata amerikane RPM Nautical Foundation ka identifikuar rreth dyzet rrënoja përgjatë 450 kilometrave të bregdetit shqiptar. Një dhuratë nga perëndia për gërmuesit”.
Arkeologu Skender Mucaj vëzhgon dëmet nga grabitja e kishës së Shën Mërisë në Brrar më 13 qershor 2022
Një përgjegjësi ndërkombëtare
E pamundur të vlerësohet vlera e tregut të plaçkitjes. Studiuesit janë të sigurt: objektet e vjedhura në Shqipëri nxisin trafikun ndërkombëtar dhe përfundojnë në ankande, muze apo koleksione private jashtë vendit. “Është një luftë që Shqipëria nuk mund ta luftojë e vetme ”, thotë arkeologu dhe ish-ministri i Jashtëm Neritan Ceka. Për të përgjegjësinë e kanë edhe vendet e tjera që mbyllin sytë ndaj objekteve të ekspozuara në muze.
Aktakuza e fundit në Francë e Jean-Luc Martinez, ish-bosit të Luvrit, muzeut më të madh në botë, për një trafik të supozuar të antikave nga Lindja e Afërt dhe e Mesme, ka nxjerrë në dritë këtë lloj tregtie të paligjshme. Arkeologu francez Pascal Darcque denoncon gjithashtu “ praktikat e dyshimta të muzeve që furnizohen në (tregun e antikave) pa u shqetësuar seriozisht për origjinën e objekteve ”.
Sipas tij, pothuajse të gjitha objektet që dalin sot në treg janë të dyshuara. “Duhet bllokuar shitja e tyre dhe nëse mund të përcaktohet origjina e tyre gjeografike, duhet të organizohet kthimi në shtetin në fjalë”, tha shkencëtari./Le Figaro
/rtsh.al/
